Wandeling door het Hansaviertel
In de jaren vijftig werd Berlijn niet voor de eerste keer een belangrijke architectuurstad. Zowel in West als in Oost was er veel aandacht voor vernieuwend en modern bouwen. In Oost-Berlijn (in DDR-termen: die Hauptstadt) werden in die tijd aan de Stalinallee, nu Karl- Marx-Allee, grote arbeiderspaleizen neergezet in een monumentale ‘suikertaartstijl’.
Als tegenhanger van deze monumentale, socialistische architectuur werd in West-Berlijn een nieuwe stadswijk ontwikkeld, het nu grotendeels vergeten Hansaviertel. De aanleg daarvan was een onderdeel van de Interbau, de Internationale Bauausstellung 1957 met als thema ‘De stad van morgen’. Prominente westerse architecten als Aalto en Niemeyer werd gevraagd om er hun nieuwste ontwerpen te realiseren. Internationaal gezien trok West- Berlijn door deze prestigieuze tentoonstelling natuurlijk veel meer aandacht dan de monumentale sovjetbouwstijl aan de Stalinallee.
Het Hansaviertel is een uit zijn as verrezen woonwijk, die al vanaf 1874 was ontwikkeld. Het lag na de Tweede Wereldoorlog in West-Berlijn, in stadsdeel Tiergarten. Nu is het een onderdeel van stadsdeel Mitte. Het was aan het einde van de 19e eeuw een nette burgerwijk, met een bevolking die voor ongeveer tien procent Joods was. De straten werden genoemd naar Hanzesteden omdat de projectontwikkelaar nauwe banden had met Hamburgse ondernemers. Naast de Hansaplatz verwijst alleen nog de Altonaerstrasse hiernaar. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd deze wijk door luchtaanvallen grotendeels verwoest en daarmee kwam er een eind aan deze ‘prachtvolle Galerie des Berliner Historizismus’. Door die bombardementen kregen de stadsontwikkelaars echter ook de kans de stedelijke structuur van de 19e eeuw achter zich te laten. En dat is uniek in een centraal gelegen deel van Berlijn. Elders in het centrum van Berlijn waren de praktische of ideologische bezwaren te groot.
Geprikkeld door de nieuwbouw in Oost-Berlijn -met name aan de Stalinallee- wilde het stadsbestuur van West Berlijn van deze buurt een hypermoderne stadswijk maken, de stad van de toekomst. Daartoe werd het neusje van de zalm van de internationale architectuur uitgenodigd. Dit waren onder anderen de Fin Alvar Aalto, de Braziliaan Oscar Niemeyer en de Duitser Walter Gropius. Ook de Nederlanders Jan van den Broek en Jacob Bakema behoorden tot dit uitgelezen gezelschap.
In het nieuwe Hansaviertel vind je daardoor alle belangrijke westerse architecten uit de vijftiger jaren bijeen. Ze bouwden er 35 bijzondere gebouwen, inclusief twee kerken en een klein winkelcentrum. Er staan zes torenflats van 16 verdiepingen. Dat was in die tijd heel
Berlijn: wandeling door het Hansaviertel – www.goudriaan-stadsverkenningen.nl – 1
Gerard Goudriaan Dordrecht www.goudriaan-stadsverkenningen.nl
hoog in Europa. Elders in deze zeer groene wijk vind je ook complexen die tussen de vier en acht verdiepingen hoog zijn en er is enige laagbouw.
Drie gebouwen waren wel met de Interbau verbonden, maar vonden elders in Berlijn een plek. Het bekendst is het Corbusierhaus van de Zwitsers-Franse architect Le Corbusier in Charlottenburg vlak bij het Olympisch Stadion. Vanwege zijn afmetingen paste het niet in het Hansaviertel. Aan de Spree -nu naast het Bundeskanzleramt- bouwde men in die tijd met Amerikaanse steun een congrescentrum. Dat is nu het ‘Haus der Kulturen der Welt’ en beter bekend als de ‘zwangere oester’. Het is van de hand van de Amerikaan Hugh Stubbins. Minder bekend is het derde project: de Hansa-basisschool niet ver van het Hansaviertel. Toen de tentoonstelling in de zomer van 1957 werd geopend, waren veel gebouwen overigens nog niet klaar. Die kon je toen alleen bewonderen als modelwoning of als maquette in een paviljoen. Tot 1960 is er in deze wijk nog gebouwd.
Heen-en-weertje
Bij het paviljoen en aan de overkant van de drukke Strasse des 17. Juni staan 90 historische en ‘moderne’ gaslantaarns, waaronder exemplaren uit Amsterdam, Leiden en Den Haag. Deze verzameling heet officieel het Berliner Gaslaternen-Freilichtmuseum (het is dus een openluchtmuseum). Er staan borden met detailinformatie.
Het Freilichtmuseum staat in een mooi, oud park: Tiergarten. De lantaarns komen uit 25 Duitse en elf andere Europese steden. Ze zijn verzameld in samenwerking met het Technik Museum.
Aankomende activiteiten
Op stap met Gerard
Steden ontdekken met Gerard Goudriaan kan op twee manieren: met Gerard als gids of je gaat zelf op pad met de door hem beschreven wandelingen.
Als je besluit om Gerard als gids te nemen heb je verschillende mogelijkheden:
- Je bespreekt met hem welke stadswandeling voor jou, je wandelgroep of het personeelsuitje interessant is bijvoorbeeld … in Amsterdam Noord.
- Bij de activiteiten staan stadswandelingen gepland in Nederlandse steden, zoals Utrecht en Dordrecht. Je kan je hiervoor aanmelden.
- Als je kiest voor een stadswandelweek in Parijs of Berlijn, kan je de folder opvragen of downloaden. Voor uitgebreide vragen neem je contact op.